Newsletter
Newsletter
Rozpoczniemy od omówienia najprostszego oświetlenia portretowego z użyciem jednego źródła światła. Światło, które stanowi dominujące oświetlenie planu zdjęciowego, zwane jest światłem głównym lub kluczowym. Posługujemy się nim zawsze w taki sam sposób, niezależnie od tego, czy używamy tylko jego, czy połączenia światła kluczowego z innymi światłami. Oprócz światła głównego wprowadzimy też inne aranżacje oświetlenia. „Klasyczne” oświetlenie portretowe zazwyczaj wymaga zastosowania wielu źródeł światła. Powiemy też nieco więcej o świetle wypełniającym. Następnie przejdziemy do omówienia zastosowań takich rodzajów świateł, jak światło efektowe i oświetlające włosy. Na koniec przedstawimy wnioski i kilka przykładów modnych obecnie sposobów oświetlania portretów.
Portret oświetlony pojedynczym źródłem światła
Proste? Tak. Nazbyt uproszczone? Nie. Pojedyncze źródło światła jest wystarczające do wykonania większości portretów, a zastosowanie dodatkowych źródeł nie jest obowiązkowe. Jednak nawet to jedno światło musi być dobrze użyte, w przeciwnym wypadku żadne dodatkowe oświetlenie nie uratuje zdjęcia.
Ustawienie podstawowe
Spójrz na ilustrację 8.1. To schemat jednego z najprostszych ustawień oświetlenia portretowego wykorzystywanego w atelier. Fotografowana osoba jest oświetlona jedną żarówką umieszczoną z boku i siedzi w odległości około półtora metra od gładkiej niebieskiej ściany, która służy jako tło. Jest to istotny element ustawienia, ponieważ gdyby portretowana osoba znajdowała się bliżej ściany, mogłaby rzucać na nią cień, potencjalnie odwracający uwagę.
8.1 Schemat najprostszego ustawienia oświetlenia stosowanego do studyjnej fotografii portretowej. Fotografowana osoba jest oświetlona jedną żarówką umieszczoną z boku
8.2 Rezultat zastosowania oświetlenia przedstawionego na schemacie 8.1. Ostre, niekorzystne cienie odwracają uwagę obserwatora od rysów twarzy modelki
Na zdjęciu 8.2 widzimy portret wykonany z zastosowaniem opisanego powyżej oświetlenia. Pod pewnymi względami jest to zadowalające zdjęcie – ostre, dobrze naświetlone i skomponowane.Jednak ma także poważną wadę: wyraźnie zarysowane, odwracające uwagę i niekorzystne cienie.
_968856305.jpg)
_443908423.jpg)
_1877607562.jpg)
Popatrz teraz na fotografię 8.3. Przedstawia identycznie upozowaną tę samą modelkę. Tym razem jednak zdjęcie zostało wykonane z użyciem znacznie bardziej miękkiego światła.
8.3 Miękkie cienie widoczne na tym zdjęciu są rezultatem zastosowania większego źródła światła (softboxu). Cienie podkreślają rysy twarzy fotografowanej osoby i tworzą głębię
Przyjrzyj się różnicom między tymi dwoma zdjęciami: ostro zarysowane, nieatrakcyjne cienie, które poprzednio negatywnie wpłynęły na zdjęcie, zniknęły. Miękkie cienie utworzone przez zmienione oświetlenie, zamiast odwracać uwagę, teraz pomagają w odbiorze zdjęcia. Podkreślają rysy twarzy i dodają element głębi oraz tajemniczości. Fotografia będzie się bardziej podobać prawie wszystkim, a już na pewno modelce!
Rozmiary źródła światła
Co sprawiło, że te dwa portrety tak bardzo różnią się od siebie? Dlaczego na jednym zdjęciu cienie są ostre i nieładne, a na drugim miękkie i korzystne? Odpowiedź jest prosta: wszystko zawdzięczamy innym wielkościom źródła światła.
Pierwszy portret widoczny na zdjęciu 8.2 wykonaliśmy z wykorzystaniem pojedynczej, małej, gołej żarówki. Jak wiesz z lektury poprzedniego rozdziału, takie małe źródła światła tworzą ostre, wyraźnie zarysowane cienie. Następnie zrobiliśmy fotografię 8.3, wykorzystując do oświetlenia modelki duże źródło światła. Uzyskane w ten sposób rezultaty potwierdzają podstawową fotograficzną zasadę, że duże źródła światła tworzą miękkie cienie. Z kolei na zdjęciu 8.4 (poniżej) możemy zobaczyć, jaki efekt daje zastosowanie naprawdę dużego źródła światła.
Faktura cery
Rozmiary źródeł światła określają fakturę cery, która na zdjęciu jest przedstawiona za pomocą mikroskopijnych cieni. Mogą być one ostre lub miękkie, podobnie jak cienie rysów twarzy.
8.4 To zdjęcie zostało wykonane z wykorzystaniem naprawdę dużego źródła światła. Nadało ono portretowi wyjątkowo „miękki” wygląd
8.5 Na tym zdjęciu zza kulis widoczne są duży softbox oraz ekran tworzący bardzo miękkie światło, niezbędne do nadania modelce z poprzedniego portretu tak delikatnego wyglądu
Różnica faktury nie ma wprawdzie większego znaczenia, gdy zdjęcie jest reprodukowane w niewielkim formacie, np. w książce lub czasopiśmie, często jednak zdarza się, że oprawione dużeportrety są wieszane na ścianach. (Większość fotografów w celu podwyższenia swoich dochodów wykonuje zamówione portrety w bardzo dużych formatach). Wiek i klimat, w jakim żyjemy, sprawiają, że faktura cery większości osób może być widoczna nawet na małych zdjęciach.
Gdzie ustawić światło główne?
Pierwszą i najważniejszą decyzją fotografa jest ustawienie światła głównego. Spójrz na abstrakcyjną kulę na zdjęciu 8.6. Skorzystaliśmy z najprostszego sposobu, w jaki można przekonująco przedstawić kulę, gdyż bez zaznaczonego światła i cienia mogłoby to być równie dobrze koło, dziura czy płaski krążek. Zwróć uwagę, że w tym położeniu światło wydaje się bardziej „naturalne”, niż gdyby znajdowało się na przykład pośrodku kuli lub w jej dolnej części.
8.6 Ustawienie światła u góry, po prawej lub lewej stronie względem środka, wydaje się najbardziej naturalne, bo imituje pozycję słońca
Najczęstsze ustawienie głównego światła portretowego jest zbliżone do ustawienia światła na poniższej ilustracji. Jednak twarz to problem bardziej złożony niż abstrakcyjna kula. Nos, oczodoły, usta, zmarszczki, bruzdy i inne nieregularności stanowią część jej formy. Podczas ustawiania światła głównego przyjrzyj się wszystkim tym elementom po kolei.
W większości przypadków preferujemy ustawienie światła powodujące, że cień układa się po jednej stronie twarzy. Jak zauważyliśmy, można to osiągnąć przez umieszczenie źródła światła nieco z boku. Dodatkowo ustawiamy je również dostatecznie wysoko, aby cienie pod brwiami, nosem i podbródkiem były podobne. Czytając te słowa, możesz się zastanawiać: konkretnie jak daleko w bok i jak wysoko powinno znajdować się źródło światła? Są to istotne pytania. Odpowiedź na nie rozpoczniemy od przyjrzenia się trójkątowi tworzonemu przez źródło światła głównego
Trójkąt światła tworzony przez źródło światła głównego
Właściwe ustawienie na twarzy modela światła o kształcie trójkąta stanowi podstawę dobrego oświetlenia portretowego. Wykorzystanie trójkąta światła głównego jako wskazówki ułatwiającej zastosowanie dobrego oświetlenia jest naprawdę bardzo łatwe. Wystarczy przemieszczać źródło światła wokół fotografowanej osoby do momentu, aż trójkątne światło znajdzie się na jej twarzy, w położeniu zbliżonym do przedstawionego na ilustracji 8.7. Podstawa tego trójkąta powinna przebiegać przez oko, a wierzchołek ma wypadać mniej więcej na linii ust. Znaczenie trójkąta tworzonego przez światło główne polega na możliwości dostrzeżenia defektów oświetlenia przed wykonaniem zdjęcia.
8.7 Tworzony przez światło główne trójkąt rozciągający się od oka, przez policzek,do linii ust stanowi punkt wyjścia do dobrego oświetlenia portretowego
Przyjrzymy się teraz trzem najczęściej spotykanym wariantom oświetlenia i zastanowimy się nad ich wadami. Żaden z potencjalnych „grzechów” nie musi być zawsze grzechem kardynalnym, ponieważ w rzeczywistości każdy z wariantów stosowany od czasu do czasu może dać dobry efekt. Mimo to warto zapoznać się z przedstawionymi poniżej sposobami oświetlania portretów, ponieważ pomoże ci to wykształcić swój własny styl wykonywania tego rodzaju zdjęć.
Zbyt duży trójkąt światła: światło główne znajduje się za blisko aparatu
Jak widać na zdjęciu 8.8, źródła światła znajdujące się za blisko aparatu fotograficznego i ustawione na wprost twarzy modelki oświetlają ją zbyt równomiernie, aby odpowiednio podkreślić kontur. (Skrajnym przykładem płaskiego oświetlenia jest to uzyskane przez zamocowanie lampy błyskowej tuż nad aparatem fotograficznym).
8.8 Płaskie oświetlenie w mniejszym stopniu zarysowuje kontur twarzy niż oświetlenie boczne. Wynika to z umieszczenia światła głównego zbyt blisko aparatu i na wprost fotografowanej osoby
Ocena plastyki oświetlenia może sprawiać trudności fotografom, którzy dopiero rozpoczęli naukę oświetlania portretów, szczególnie wtedy, gdy wykonane przez nich zdjęcia są reprodukowane tylko w czerni i bieli. Przewidywanie tego, jak kolor przełoży się na odcienie szarości, wymaga bowiem dużej praktyki. Decyzja dotycząca ustawienia oświetlenia staje się znacznie łatwiejsza, gdy przekonamy się, że płaskie oświetlenie tworzy tak duży trójkąt światła głównego, że wręcz przestaje on przypominać tę figurę geometryczną.
Zazwyczaj można poprawić takie oświetlenie, przesuwając źródło światła w bok i w górę – w ten sposób zmniejszając ów trójkąt. Aby pokreślić kontur twarzy, należy odsunąć źródło światła na tyle daleko, aby trójkąt tworzony przez światło główne był jak najmniejszy. Jednak zbyt dalekie odsuwanie światła może być źródłem kolejnych dwóch problemów.
Trójkąt światła znajdujący się zbyt nisko: światło główne znajduje się zbyt wysoko
Niezależnie od tego, czy oczy są zwierciadłem duszy, czy nie, stanowią one z pewnością zasadniczy element prawie każdego portretu. Ukrycie oczu modelki w cieniu może być co najmniej niepokojące dla osób oglądających zdjęcie. Fotografia 8.9 przedstawia ten problem. Zwróć uwagę, że mocny cień pod okiem zniszczył podstawę trójkąta i dał w rezultacie nienaturalne, budzące grozę zdjęcie.
8.9 Nieładne, „podbite” oczy powstały na skutek nadmiernego uniesienia źródła światła względem głowy modelki
Źródło światła zostało umieszczone zbyt wysoko nad głową fotografowanej osoby i spowodowało takie właśnie ułożenie cieni. Aby rozwiązać ten problem, wystarczy przysunąć nieco bliżej aparat, aż do momentu pojawienia się blasku w oczach modelki.
Trójkąt światła zbyt wąski: światło główne znajduje się za bardzo z boku
Zdjęcie 8.10 ilustruje trzeci potencjalny problem. Wykonując je, ustawiliśmy światło tak, że prawa część twarzy modelki blokuje światło główne, przez co jej druga połowa ukryta jest w cieniu. Cień ten zasłania trójkąt, który powinno tworzyć światło główne.
8.10 Rezultat ustawienia lampy za daleko i za bardzo z boku. Prawa część twarzy modelki blokuje światło główne, przez co lewa strona twarzy ukryta jest w cieniu
Tym razem również nietrudno o lekarstwo. Chcąc uniknąć tego typu cieni, wystarczy przesunąć źródło światła nieco do przodu. Gdy to zrobimy, trójkąt światła głównego pojawi się z powrotem.
Lewa strona? Prawa strona?
Fotografowie na ogół umieszczają światło główne po tej samej stronie, po której znajduje się dominujące oko fotografowanej osoby, lub po stronie oka, które wydaje się szerzej otwarte. Im bardziej widoczna jest dominacja jednego oka, tym ważniejsze jest oświetlenie tej właśnie strony twarzy. Oczywiście niektóre osoby mają niemal symetryczną twarz, zatem nie będzie miało znaczenia, po której stronie zostanie umieszczone źródło światła.
Na decyzję, którą stronę oświetlić, będzie też miało wpływ położenie przedziałka. Oświetlenie tej samej strony, po której znajduje się przedziałek, zapobiega powstaniu niepożądanych cieni, szczególnie wtedy, gdy włosy są długie.
Zdarza się, że ludzie nalegają, aby sfotografować ich z jednej czy z drugiej strony. Na ogół powinniśmy uważnie wysłuchać tych opinii, ponieważ są oparte na dominującym oku danej osoby i jej stylu fryzury, niezależnie od tego, czy zdaje sobie z tego sprawę, czy nie. Należy tylko sprawdzić, czy model nie pomylił lepszej strony z gorszą, gdyż oglądając się na co dzień w lustrze, łatwo o błąd.
Oświetlenie szerokie czy wąskie?
Do tej pory wykonywaliśmy wszystkie zdjęcia modelce ustawionej twarzą na wprost aparatu. Nie miało zatem większego znaczenia, czy światło znajdowało się po prawej, czy po lewej stronie. Staje się to jednak ważne, gdy modelka lub jej głowa jest zwrócona w jedną ze stron. Gdzie zatem ustawiamy źródło światła głównego? Na zdjęciach 8.11 i 8.12 widać rezultat wykorzystania dostępnych możliwości. Lokujemy źródło światła po tej samej stronie co znajdujące się bliżej aparatu ucho fotografowanej osoby lub po stronie przeciwnej.
8.11 Ustawienie źródła światła głównego po przeciwnej stronie niż znajdujące się bliżej aparatu ucho tworzy oświetlenie wąskie
8.12 Oświetlenie szerokie oznacza umieszczenie źródła światła głównego po tej samej stronie co znajdujące się bliżej aparatu ucho
Jeśli światło główne jest umieszczone po tej samej stronie co znajdujące się bliżej aparatu ucho fotografowanej osoby, takie oświetlenie nazywamy szerokim. Ustawienie głównego światła po przeciwnej stronie w stosunku do znajdującego się bliżej aparatu ucha modela to tak zwane oświetlenie wąskie.
Jeśli jeszcze raz przyjrzysz się zdjęciom 8.11 i 8.12, znaczenie tych może nieco zawiłych definicji stanie się jasne. Spójrz najpierw na zdjęcie wykonane w oświetleniu szerokim. Zwróć uwagę, że rozległe, szerokie światło biegnie od tylnej części głowy modelki, przez policzek, do grzbietu nosa. Popatrz teraz na portret wykonany w oświetleniu wąskim. Tym razem światło jest bardziej skoncentrowane. Jego najjaśniejsza część rozciąga się zaledwie od krawędzi policzka modelki do jej nosa.
Nie ma bezwzględnych reguł mówiących, kiedy należy stosować oświetlenie szerokie, a kiedy wąskie, choć my skłaniamy się ku oświetleniu wąskiemu. Światło pada tam, gdzie jest najbardziej potrzebne: na przednią część twarzy. Właśnie ten sposób oświetlenia pozwala według nas wykonać zazwyczaj najciekawsze portrety.
Niektórzy fotografowie stosują jednak całkiem inne podejście. Uważają, że decyzja o wykorzystaniu oświetlenia wąskiego lub szerokiego powinna być podjęta z uwzględnieniem typu twarzy fotografowanej osoby. Stosują oświetlenie wąskie, jeśli fotografowana osoba ma szeroką twarz, gdyż twierdzą, że takie oświetlenie ją wyszczupla, ukrywając część twarzy w cieniu. Jeśli jednak model ma wąską twarz, korzystają z tego, że dzięki oświetleniu szerokiemu oświetlona część jest większa, a przez to cała twarz wydaje się szersza.
Okulary
Okulary niekiedy decydują o ustawieniu źródła światła głównego, niezależnie od innych preferencji fotografa. Zdjęcie 8.13 zostało wykonane z wykorzystaniem oświetlenia wąskiego. Spójrz na odbicia bezpośrednie, które powstały w okularach.
8.13 Oświetlenie wąskie tworzy niepożądane odblaski w okularach
Przy takim ustawieniu światła wyeliminowanie tego rodzaju odblasków nie jest możliwe. Moglibyśmy oczywiście nieco podnieść źródło światła, ale - w zależności od wielkości i kształtu okularów - w wyniku tego działania mogłyby powstać cienie w oczach modelki.
Fotografia 8.14 przedstawia jedyne rozwiązanie, które zawsze jest skuteczne. To zdjęcie tej samej modelki w oświetleniu szerokim. Zmiana z oświetlenia wąskiego na szerokie sprawiła, że światło główne nie pada już w linii należącej do zakresu kątów tworzących odbicie bezpośrednie.
8.14 Oświetlenie szerokie pozwala na wyeliminowanie tych odblasków
Problemy z okularami rosną wraz ze średnicą ich soczewek. Niezależnie od położenia aparatu, zakres kątów tworzących odbicie bezpośrednie jest większy, gdy okulary mają duże szkła. Jeśli fotografowana osoba nosi okulary o niewielkich szkłach, można czasem pozostać przy oświetleniu wąskim, stosując odpowiednio mniejsze źródło światła głównego, ponieważ małe źródło światła można łatwiej ustawić tak, aby żadna część jego promieni nie padała w linii należącej do zakresu kątów tworzących odbicie bezpośrednie
Niektórzy fotografowie specjalizujący się w portretach czasami stosują filtry polaryzacyjne zamontowane na źródle światła głównego i na obiektywie aparatu, aby wyeliminować odblaski z okularów. Jednak takie podejście może powodować kolejne problemy, gdyż także skóra tworzy niewielkie odbicia bezpośrednie, a wyeliminowanie wszystkich odbić bezpośrednich z portretu może sprawić, że cera będzie wyglądać na przywiędłą i matową.
