![„Matrix” i konie w galopie. Polecamy biograficzny komiks o Muybridge’u [RECENZJA]](/i/images/9/1/9/d2FjPTMxN3gxLjUwMA==_src_235919-IMG_8199-3.png)
Newsletter
Newsletter
Dziękujemy za uwagi, opinie i liczne maile na temat cyklu "Prawo a fotografia". Zgłoszone problemy prawne przekazaliśmy ekspertom z serwisu TwojePorady.pl. Odpowiedzi na najczęściej powtarzające się pytania będziemy publikować w kolejnych tygodniach. Oczywiście nadal możecie przesyłać nam opisy wątpliwych z prawnego punktu widzenia sytuacji - piszcie na adres kontakt@fotopolis.pl (dodając w tytule maila "porady prawne").
Oto dwie podobne sytuacje opisane w mailach:
"Mam dylemat prawny w zakresie praw autorskich do zdjęć i wynagrodzenia za nie. Pracuje w dużej firmie na stanowisku, na którym w zakresie obowiązków nie mam napisane, że jestem fotografem. W czasie pracy wykonuję zdjęcia reklamowe do katalogów, materiałów drukowanych i strony internetowej. Sprzęt którym wykonuje zdjęcia jest moją własnością. Nigdy nie poruszałem tematu odpłatności za te zdjęcia, robie bo lubię i znam się na tym. Podjąłem się tego tematu w związku z oczekiwaniem, że to firma zakupi sprzęt. Czy w jakiś sposób mam prawo do tych zdjęć?"
"Mam pytanie dotyczące zagadnienia, z którym być może i inni czytelnicy spotykają się w swojej pracy... Jak wygląda sprawa praw do wykorzystania zdjęć i ewentualnego wynagrodzenia za nie w sytuacji gdy, że tak powiem, są one wykonywane niejako przy okazji podczas pracy. Znam sytuację, gdy podczas koncertów zdjęcia są wykonywane przez pracownika są, a potem wykorzystywane na przykład w Internecie czy do kalendarzy... Pracownik ten nie jest fotografem, a w firmie ma zwykłe stanowisko biurowe. Czy sam fakt, że robi zdjęcia podczas imprez organizowanych przez pracodawcę i jest to w czasie pracy daje pracodawcy prawo do wykorzystywania takich zdjęć bez dodatkowych uregulowań? Czy jest tu potrzebna umowa? Czy pracownik może upomnieć się o jakąś dodatkową zapłatę - przypominam, że dzieje się to w czasie pracy."
Odpowiada Katarzyna Krupa, Kancelaria Prawna Spaczyński, Szczepaniak i Wspólnicy sp.k.: wskazane powyżej stany faktyczne są normowane przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: "Ustawa"), a dotyczą one tzw. utworów pracowniczych. Zgodnie z art. 12 tej regulacji w przypadku, gdy ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. W związku z takim brzmieniem przepisu należy zastanowić się, czy we wskazanych powyżej stanach faktycznych będzie miał on zastosowanie, a jeżeli nie, to z jakimi roszczeniami mogłyby wystąpić osoby, których prawa zostały naruszone.
Utwory pracownicze
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że art. 12 Ustawy dotyczy tylko takich utworów (np. zdjęć), które powstają w ramach stosunków pracy. Zatem nie ma on zastosowania do zdjęć stworzonych na zamówienie, na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia, a także do utworów stworzonych w ramach konkursu.
Po drugie należy zauważyć, że aby zdjęcie miało "charakter pracowniczy", nie wystarcza jakikolwiek związek łączący jego powstanie ze stosunkiem pracy. W tym przypadku niezbędne jest, aby stworzenie zdjęcia nastąpiło "w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy". Chodzi zatem o te przypadki, w których wykonywanie zdjęć należy do obowiązków pracownika. Obowiązki takie mogą wynikać m. in. z:
_443908423.jpg)
_1877607562.jpg)
_1094526942.jpg)
- samej umowy o pracę
- bezpośrednich poleceń służbowych (ale tylko takich, które zostały wydane w granicach obowiązków pracowniczych danego pracownika)
- układów zbiorowych i norm wewnątrzzakładowych
- planów działalności danej jednostki (zakładu) takich jak np. plany repertuarowe, wydawnicze, redakcyjne, programowe czy tematyczne, znanych pracownikom i uzgadnianych z nimi
- innych norm mających zastosowanie w danej jednostce (zakładzie), posiadających dla pracownika charakter obligatoryjny
Natomiast w przypadku, gdy w umowie nie zostały wyraźnie sformułowane obowiązki w odniesieniu do twórczości autorskiej danego pracownika, należy sięgać do celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. W tej sytuacji istotne znaczenie mają przede wszystkim:
- przyjęte zwyczaje w zakładzie oraz w obrębie danej grupy zawodowej
- możność hipotetycznego postawienia zarzutu, że niewykonanie określonej pracy stanowi naruszenie obowiązków pracowniczych
- podporządkowanie pracownika (autora zdjęć) względem pracodawcy (osoby przez niego wskazanej) i respektowanie jego wskazówek, tolerowanie ingerencji, przekazywanie do akceptacji poszczególnych wersji wykonanych zdjęć itp.
Na zakończenie warto zauważyć, że nie jest wystarczającą podstawą do stwierdzenia "pracowniczego charakteru" wykonanych zdjęć wykonywanie ich przez pracownika w czasie pracy czy tolerowanie przez pracownika faktu eksploatowania zdjęć przez zakład pracy bez porozumienia z nim.
Autorskie prawa osobiste i majątkowe
W przypadku, gdyby w omawianych stanach faktycznych nie wystąpiły ww. szczegółowe elementy pozwalające na zakwalifikowanie ich do utworów pracowniczych, wykorzystanie przez pracodawcę zdjęcia bez zezwolenia pracownika oraz bez wskazania jego imienia i nazwiska prowadzi do naruszenia przysługujących pracownikowi autorskich praw osobistych i majątkowych.
Autorskie prawa osobiste obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania jego nazwiska z dziełem. Poza tym do osobistych praw autorskich należy m.in. prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian czy zniekształceń, a także prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Autorskie prawa osobiste nigdy nie wygasają, są niezbywalne, nie można się ich zrzec ani przenieść na inną osobę. Natomiast autorskie prawa majątkowe to monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu. W prawie autorskim zasadą jest, że z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona. Najczęściej będzie to sam twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe, lub na rzecz której ustanowiona została licencja. Co do zasady autorskie prawa majątkowe trwają przez cały czas życia twórcy i siedemdziesiąt lat po jego śmierci.
Odpowiedzialność cywilna
Twórca zdjęcia, które zostało wykorzystane przez pracodawcę bez wskazania jego imienia i nazwiska może żądać zaniechania takiego działania oraz dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków (w szczególności publicznego złożenia oświadczenie o odpowiedniej treści i formie). Jeżeli natomiast naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać pracodawcę do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny. Ponadto twórca, którego zdjęcie zostało wykorzystane przez pracodawcę bez jego zgody może wystąpić przeciwko niemu z roszczeniami finansowymi tzn. może domagać się od pracodawcy zapłaty sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie ze zdjęcia. Zapłata określonej sumy pieniężnej to jednak nie wszystko. Uprawniony może także domagać się m.in.:
- zaniechania naruszania
- usunięcia skutków naruszenia
- wydania uzyskanych korzyści
- ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd
- zapłaty przez pracodawcę, który naruszył autorskie prawa majątkowe pracownika, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez pracodawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.
Dodatkowo sąd może nakazać pracodawcy, który w sposób niezawiniony naruszył autorskie prawa majątkowe, na jego wniosek i za zgodą pracownika, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz pracownika, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla pracodawcy niewspółmiernie dotkliwe.
Odpowiedzialność karna
Pracodawca, który wykorzystał zdjęcie bez zezwolenia pracownika oraz bez wskazania jego imienia i nazwiska musi się liczyć z odpowiedzialnością karną uzależnioną od rodzaju naruszenia. Przede wszystkim za bezprawne rozpowszechnienie cudzego zdjęcia będzie mu groziła kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Jeżeli dopuścił się tego czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej grozi mu nawet trzy lata pozbawienia wolności, natomiast, gdy uczynił sobie z tego czynu stałe źródło dochodu grozi mu do pięciu lat pozbawienia wolności. Ponadto za rozpowszechnianie zdjęcia bez podania imienia i nazwiska twórcy grozi mu grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech.
