PASM, czyli jak w pełni wykorzystać możliwości swojego aparatu

Partnerem publikacji jest Fujifilm Polska

Każdy, kto sięga po aparat, staje przed ważnym wyborem: pozwolić elektronice podjąć decyzję, czy przejąć kontrolę nad parametrami ekspozycji. Tryby fotografowania PASM (Program, Priorytet Przysłony, Priorytet Migawki i Manual) to fundament świadomej fotografii, klucz do lepszego panowania nad światłem i ruchem, a przede wszystkim – narzędzie, które pozwala fotografowi przestać być biernym obserwatorem, a stać się twórcą.

Automatyka jest wygodna, ale bywa nieprzewidywalna. Świadome korzystanie z półautomatycznych i manualnych trybów, to jak zdjęcie kółek podporowych z roweru – dopiero wtedy zaczynamy naprawdę panować nad jazdą, dostosowując ustawienia do własnych potrzeb, a nie do uśrednionych algorytmów.

Tryb Program to jak autopilot w samolocie – aparat podejmuje decyzje, ale użytkownik ma wpływ na część parametrów. Priorytet Przysłony daje kontrolę nad głębią ostrości, jest idealny do portretów i pejzaży. Priorytet Czasu to wybór dla tych, którzy chcą zatrzymać ruch lub przeciwnie – nadać mu płynność, np. w fotografii sportowej czy nocnej. Wreszcie Manual – królestwo pełnej swobody, w którym fotograf sam ustala każdy element ekspozycji. Zrozumienie tych trybów to klucz do lepszych zdjęć, niezależnie od poziomu zaawansowania.

Fotografia w klasycznym stylu

Podczas gdy większość aparatów oferuje standardowe pokrętło PASM, Fujifilm podąża własną drogą, inspirując się klasyką analogowej fotografii. Zamiast jednego przełącznika trybów, w niektórych modelach (jak X-T50 czy X-T5) mamy manualne pierścienie przysłony na obiektywach, pokrętło czasów migawki na korpusie oraz dedykowany regulator ISO. Ten systematyczny podział sprawia, że przejście między trybami jest intuicyjne i płynne – wystarczy ustawić konkretną wartość lub pozostawić pokrętło w pozycji A (Auto), by oddać kontrolę elektronice.

To rozwiązanie przypadnie do gustu tym, którzy cenią manualną obsługę i chcą mieć fizyczny kontakt z ustawieniami, zamiast zagłębiać się w menu cyfrowych interfejsów. Fotografowanie aparatem Fujifilm przypomina pracę z klasycznym analogiem – dostrajasz każdy parametr ręcznie, nie odrywając oka od wizjera. To esencja świadomej fotografii – pełna kontrola w eleganckiej, przemyślanej formie.

Aparat nie może mieć przed tobą tajemnic

Dzisiaj nie ma już kiepskich aparatów. Nawet najprostsze amatorskie modele, pod względem jakości rejestrowanego obrazu, przewyższają zaawansowane korpusy sprzed kilku-kilkunastu lat. Współczesne cyfrowe matryce, algorytmy przetwarzania obrazu i automatyczne systemy wspomagane przez sztuczną inteligencję sprawiają, że mamy w rękach naprawdę potężne narzędzie. Ale nawet najlepszy aparat nie zrobi świetnych zdjęć sam – to my musimy zrozumieć zasadę jego działania i nauczyć się w pełni wykorzystywać jego możliwości.

Oczywiście nie ma nic złego w trybie pełnej automatyki – gdy tracisz orientację, zapędzisz się w eksperymentach i zagubisz się nagle w manualnych ustawieniach – jest bezpieczną przystanią, do której możesz szybko przybić jednym ruchem pokrętła sterowania. Jeśli jednak chcesz przejąć pełną kontrolę nad swoimi zdjęciami i tworzyć świadome, kreatywne kadry, musisz dobrze poznać swój aparat. I nie ma tutaj drogi na skróty. Zamiast tracić całe godziny na oglądanie wątpliwej jakości tutoriali na YouTube, przeczytaj instrukcję obsługi (tak, nie żartujemy!). Zdziwisz się, jak rozbudowane możliwości oferuje nawet tak z pozoru prosty model, jak Fujifilm X-M5.

Gdy dowiesz się już nieco więcej o swoich preferencjach i potrzebach, spersonalizuj ustawienia - w zasadzie każde pokrętło i przycisk w nowoczesnych aparatach jest programowalne. Zazwyczaj możesz nawet stworzyć całe zestawy własnych ustawień (np. do fotografowania szybkiej akcji lub we wnętrzach w sztucznym świetle) i przypisać je do pokrętła sterowania lub w szybkim menu, by ponownie, w mgnieniu oka zupełnie odmienić sposób działania aparatu.

Anatomia aparatu, na przykładzie Fujifilm X-T50

Wygodnie „jak kiedyś”

Jeśli nie jesteś fanem ciągłego klikania, aparaty Fujifilm są z pewnością dla Ciebie. Analogowe pokrętła czasu i korekcji ekspozycji dają dużo satysfakcji z manualnej obsługi. Oczywiście wystarczy przestawić pokrętło w pozycję A, by czas dobierany był automatycznie. Na górnej ściance X-T50 znajdziesz też dźwignię auto, jeśli chcesz, by aparat przejął zupełnie stery.

Zmieniaj „film” i wygląd zdjęć

Pokrętło symulacji filmów Fujifilm daje szybki dostęp do trybów barwnych nakładanych na pliki JPEG. Oprócz tych podstawowych znajdziesz też pozycje FS1-3, do których możesz przypisać swoje ulubione profile barwne.

Kręć i klikaj

Pokrętła sterowania w wielu aparatach Fujifilm są dwufunkcyjne. Można je obracać, by zmienić wartość parametru, ale też wciskać, by przełączać obsługiwany parametr lub np. podejrzeć ostrość w 100%

Quick znaczy szybko

Podręczne menu, wyświetlane w wygodnym kafelkowym wydaniu, agreguje podstawowe ustawienia. Dzięki niemu, gdy raz skonfigurujesz aparat, możesz miesiącami nie zaglądać do głównego menu.

Wyświetlacz

Odchylany ekran LCD jest dotykowy i także może służyć do kontroli ustawień. Obsługuje gesty, co oznacza, że wystarczy przeciągnąć palcem w górę, w dół, w prawo lub w lewo, by wyświetlić kolejne menu.

Kiedy fotografować w trybie manualnym?

Praca w trybie manualnym wymaga dogłębnego zrozumienia zasad uzyskiwania poprawnej ekspozycji, co może być utrudnione, gdy obiekt jest ulotny. Ręczna zmiana ustawień może być czasochłonna i zwiększyć ryzyko utracenia szansy zrobienia zdjęcia w przypadku fotografowania dynamicznej akcji lub spontanicznego wykonywania ujęć. Również przy zmiennym oświetleniu korzystanie z trybu manualnego może skutkować uzyskaniem źle naświetlonych zdjęć.

A zatem kiedy powinno się korzystać z trybu manualnego? Kiedy światło nie zmienia się nagle i masz czas na zastanowienie się nad doborem ustawień. Ponadto podczas uwieczniania mocno kontrastowych scen, zawierających ekstremalnie jasne światła i głębokie cienie, np. krajobrazów z ciemnym pierwszym planem i jasnym niebem, tryb manualny umożliwia zrównoważenie
ekspozycji oraz zachowanie szczegółów w najjaśniejszych i najciemniejszych partiach obrazu.

Jeśli fotografujesz w środku dnia lub pracujesz w studiu z oświetleniem ciągłym, to pozwala to bardziej precyzyjnie kontrolować ekspozycję. Istnieją również twórcze metody wykorzystania tego trybu fotografowania, np. tworzenie hipnotyzujących zdjęć z użyciem długiego czasu naświetlania (w tym astrofotografii), gdy chcesz uzyskać subtelną równowagę między czułością matrycy, czasem naświetlania, a przysłoną.

Podczas pracy w studio, możesz precyzyjnie dostroić ekspozycję

Jedną z wad korzystania z trybu manualnego jest to, że potrzeba więcej czasu na adaptację, co jednak nie stanowi problemu przy robieniu zdjęć w kontrolowanym środowisku studyjnym lub, gdy używasz lampy błyskowej. Z kolei w złożonych warunkach oświetleniowych, tryb priorytetu przysłony lub migawki, pozwoli dobrać optymalną ekspozycję, ale nie musi być ona zgodna z Twoimi zamierzeniami artystycznymi.

Wybierając zamiast nich tryb manualny, uzyskasz spójnie wyglądające zdjęcia. W przypadku tego ujęcia użyliśmy trybu manualnego z ustawioną najniższą czułością matrycy, aby zmaksymalizować siłę oddziaływania światła błyskowego i uniknąć szumu. Precyzyjna kontrola ekspozycji daje gwarancję uzyskania czystego, ostrego obrazu.

Dostosuj bracketing do uwiecznianej sceny

Funkcję tę można wykorzystać do uchwycenia większej ilości tonów w mocno kontrastowych scenach – pomyśl o krajobrazach, w przypadku których niebo jest znacznie jaśniejsze, niż pierwszy plan. Po wybraniu trybu manualnego i zamontowaniu aparatu na statywie, ustaw wszystko tak, aby uzyskać zrównoważoną ekspozycję. Zrób zdjęcie z „prawidłowo” zmierzoną ekspozycją, a następnie celowo prześwietl i nie doświetl dwóch kolejnych zdjęć. Połączenie ujęć na etapie edycji pozwoli ukazać więcej informacji w najjaśniejszych i najciemniejszych obszarach sceny. Wiele nowoczesnych aparatów oferuje automatyczny bracketing ekspozycji. W modelach Fujifilm możemy precyzyjnie określić liczbę zdjęć oraz stopień korekcji jasności kolejnych zdjęć.

Zmierz różnice w ekspozycji

Istnieje kilka powodów, dla których warto mierzyć różnicę w ekspozycji dwóch różnych obiektów znajdujących się w kadrze. Pozwala to m.in. upewnić się, że oba obiekty są prawidłowo naświetlone (żaden z nich nie jest znacznie jaśniejszy lub ciemniejszy), ale można też dzięki temu lepiej skomponować ujęcie, równoważąc ich ekspozycję. Najprostszym sposobem zmierzenia różnicy w ekspozycji jest skorzystanie z trybu manualnego z aktywowanym punktowym pomiarem światła.

Najpierw skieruj obiektyw na jeden obiekt, wciśnij spust migawki do połowy, aby dokonać pomiaru, a następnie użyj przycisku blokady ekspozycji (która umożliwia zmianę kadru, ale zachowuje bieżące ustawienia ekspozycji), aby ustawić ostrość na drugim obiekcie.

Można również zmierzyć światło odbite, obserwując różnicę stopni przysłony na znajdującej się na dole wizjera skali ekspozycji i wykorzystać tę informację, aby wybrać na przykład odpowiedni gradientowy neutralny filtr szary.

Kiedy używać priorytetu czasu otwarcia migawki

Tryb priorytetu migawki jest niezwykle przydatny, jeśli chodzi o kontrolowanie ruchu – można za jego pomocą zamrozić szybko poruszające się obiekty lub stworzyć abstrakcyjny efekt rozmycia, celowo stosując dłuższy czas naświetlania. Tryb preselekcji migawki umożliwia dostosowanie się do różnych prędkości ruchu i zapewnia spójne ekspozycje dla całej sekwencji szybko wykonywanych serii zdjęć, nawet przy gwałtownych zmianach światła. Jednak – ponieważ nie ma wówczas kontroli nad głębią ostrości – ogranicza to nieco Twoje możliwości twórcze.

Poleganie wyłącznie na regulacji czasu ekspozycji może również skutkować niedoświetleniem lub prześwietleniem obrazu, jeśli system pomiaru światła aparatu błędnie oceni jasność sceny. Chcąc ustawić w aparacie tryb priorytetu migawki, wybierz za pomocą pokrętła wyboru trybu fotografowania pozycję „S” i za pomocą pokręteł sterujących ustaw żądany czas otwarcia migawki. W klasycznych modelach Fujifilm czas wybierzesz bezpośrednio na pokrętle. Jeśli używasz obiektywów z pierścieniem przysłony, pamiętaj, że dostępny zakres czasów naświetlania może zależeć od wybranej wartości otworu względnego.

Powiąż pomiar ekspozycji z punktem AF

Głównym powodem, dla którego fotografowie wybierają tryb priorytetu czasu otwarcia migawki, jest możliwość szybszej reakcji na aktywność fotografowanego tematu w kadrze. Zwłaszcza w często zmieniającym się i mocnym, punktowym świetle jak np. podczas koncertów.

Łącząc wybrane pole autofokusa z trybem punktowego pomiaru światła, w miarę przesuwania się punktu ustawiania ostrości (w celu zogniskowania obiektywu), punkt pomiaru ekspozycji zmienia się wraz z nim. W idealnym przypadku oznacza to, że za każdym razem uzyskasz optymalnie naświetlony temat. Funkcję powiązania pomiaru światła z punktem (lub strefą) ostrości można aktywować w menu aparatu. W modelach Fujifilm określane jest to jako sprzężenie analizy i obszaru ostrości.

Ogranicz czułość matrycy

W trybie priorytetu migawki aparat dobiera czułość niezbędną dla uzyskania „właściwej ekspozycji”. Warto jednak określić pewien limit, aby mieć pewność, że zdjęcia nie będą zbyt ziarniste. Każdy aparat inaczej radzi sobie z redukcją szumu przy wyższych wartościach ISO.Każdy fotograf ma też własny poziom tolerancji i granicę zaszumienia, które uważa za akceptowalne. Jeśli nie podoba Ci się ziarno pojawiające się na zdjęciach powyżej ISO 6400 (bo Twoim zdaniem utrata szczegółów jest już zbyt widoczna), ustaw limit maksymalnej czułości w aparacie. W przypadku Fujifilm menu ISO auto jest bardzo rozbudowane i pozwala tworzyć nawet kilka zestawów ustawień do zdjęć wykonywanych w różnych warunkach.

Zwracaj uwagę na szczegóły tła

Brak kontroli nad przysłoną może sprawić, że głębia ostrości będzie większa, niż zakładałeś. Ważne jest, aby zwracać uwagę na tło i ewentualnie rozważyć zmianę kompozycji kadru, by uniknąć bałaganu lub nieestetycznych elementów w kadrze – nikt nie chce, aby gałąź lub jakieś śmieci popsuły jego idealną kompozycję, nawet jeśli można je później usunąć w postprodukcji.

I odwrotnie – jeśli uzyskasz mniejszą głębię ostrości, a zależało Ci na uwzględnieniu pewnych elementów znajdujących się za głównym tematem – konieczne może być zbliżenie się do niego lub, jeśli to możliwe, zmiana jego położenia.

Kiedy używać priorytetu przysłony

Tryb priorytetu przysłony jest najczęściej używany w sytuacjach, w których kluczowe znaczenie ma kontrola głębi ostrości. Jest to metoda popularna wśród profesjonalistów, którzy cenią sobie estetyczną jakość swoich zdjęć, ale chcą też szybko modyfikować ustawienia w zmieniających się warunkach oświetleniowych.

Pomyśl o fotografach dzikich zwierząt lub portrecistach, którzy chcą wyizolować z tła obiekt przy użyciu małej głębi ostrości, lub o zawodowcach fotografujących krajobrazy, którzy ustawiają mniejszy otwór przysłony, aby uzyskać maksymalną ostrość w całym kadrze.

Chcąc ustawić w aparacie tryb priorytetu przysłony, ustaw pokrętło wyboru trybu fotografowania w pozycji A i za pomocą pokręteł sterujących, ustaw żądaną wielkość otworu względnego obiektywu. Aparat dokona pomiaru światła w scenie i automatycznie dostosuje czas otwarcia migawki.

Określ najkrótszy czas otwarcia migawki

W trybie preselekcji przysłony, ustawienie maksymalnej dopuszczalnej długości czasu ekspozycji (znajdziecie ją w menu ustawień ISO Auto) działa jak bezpiecznik. Możesz skupić się na twórczym operowaniu głębią ostrości, bez obawy, że dobrany przez aparat czas otwarcia migawki okaże się zbyt długi. Wiele zależy od tematu naszej fotografii, ale należy pamiętać też o ogniskowej – im dłuższa, tym krótszy powinien być czas naświetlania, nawet w przypadku statycznej sceny, jak portret czy krajobraz. Jeśli Twój podstawowy obiektyw to 50 mm, upewnij się, że automatyka nie pozwoli zejść poniżej 1/50 sekundy. W przypadku dłuższych ogniskowych i fotografii przyrody, warto stosować nawet podwójną wartość czasu do przysłony (dla obiektywu 100 mm będzie to 1/200 s itd.).

Fotografuj w trybie seryjnym

Jeśli oświetlenie szybko się zmienia, na przykład gdy światło słoneczne znika za płynącymi po niebie chmurami, szybkie uchwycenie wielu klatek w trybie zdjęć seryjnych zwiększa szanse na uzyskanie ostrej fotografii. Jest to szczególnie przydatna technika przy fotografowaniu w trybie priorytetu przysłony, w przypadku którego czas otwarcia migawki nie jest najważniejszym elementem trójkąta ekspozycji.

Podobnie przy uwiecznianiu dzikich zwierząt, tryb zdjęć seryjnych w połączeniu z priorytetem przysłony, pozwala zamrozić akcję i zminimalizować rozmycie ruchu, ale wymaga on użycia aparatu z szybkim i pojemnym buforem pamięci. Po prostu zarejestruj serię zdjęć w kluczowym momencie akcji.

Personalizacja ustawień

Tryby Użytkownika umożliwiają wstępną konfigurację funkcji aparatu do różnych scenariuszy fotografowania obiektów, lokalizacji i rodzajów oświetlenia. Dzięki temu możesz szybko uzyskać dostęp do ulubionych kombinacji ustawień, po prostu kręcąc pokrętłem wyboru trybu fotografowania. Tryby te są używane głównie przez profesjonalistów, bo przyspieszają pracę i pomagają zachować spójny wygląd obrazów z różnych sesji zdjęciowych.

Fotografowie ślubni mogą skonfigurować jeden tryb niestandardowy do ceremonii w pomieszczeniach z kontrolowanym oświetleniem, a inny do portretów na zewnątrz, wykonywanych w zmiennych warunkach oświetleniowych. Oszczędzają w ten sposób czas, gdy sytuacja w trakcie wydarzenia zmienia się dynamicznie.

Jeśli pracujesz w tym samym studiu, mogąc kontrolować oświetlenie, zapisanie preferowanych ustawień pozwoli Ci uzyskać takie same rezultaty podczas różnych sesji. Nawet pejzażyści, którzy często muszą stawiać czoła zmiennej pogodzie, korzystają z trybów niestandardowych. Mogą bowiem wybrać tryb priorytetu przysłony i ustawić mały otwór względny obiektywu w celu uzyskania maksymalnej głębi ostrości, oraz użyć określonych ustawień czułości i regulacji balansu bieli, zależnie od warunków otoczenia.

Konfiguracja „banku” ustawień użytkownika

Aby stworzyć własny bank ustawień w aparacie Fujifilm, najpierw ustaw aparat zgodnie z preferencjami, które chcesz zapisać. Skonfiguruj parametry, takie jak balans bieli, symulacja filmu, ISO, tryb autofokusa, tryb pomiaru światła, styl obrazu i inne kluczowe ustawienia, które chcesz mieć zawsze pod ręką.

Następnie przejdź do menu ustawień użytkownika i znajdź opcję Zapisz ustawienia użytkownika. Wybierz jeden z dostępnych slotów, oznaczonych jako C1, C2, C3. Aparat zapyta, czy chcesz zapisać bieżące ustawienia – potwierdź wybór. Możesz również nadać swojej konfiguracji nazwę, co ułatwi szybkie rozpoznanie jej przeznaczenia.