Kraj w kolorze ziemi. Gruyaert i jego „Morocco” [RECENZJA]

Na początku lat 70. trzydziestoletni belgijski fotograf, związany dotąd z paryskim środowiskiem modowym i reklamowym, wypływa statkiem pocztowym w rejs z Marsylii do Casablanki. Już wcześniej zauważył, że przy portretowaniu modeli jego uwagę silniej przyciąga otoczenie, teraz szuka dla siebie nowych twórczych przestrzeni.

Nikon Z8 + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

15 699 zł

FUJIFILM GFX 100S + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

16 999 zł

Nikon Z6 III + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

10 399 zł

Sony A7 IV + 1300 zł Sony Cashback

9 995 zł

Canon EOS R6 Mark II + 500 zł Canon Cashback

9 299 zł

Wspominając tamtą pierwszą podróż sprzed pięciu dekad, Harry używa dzisiaj „dużych” słów. – To była miłość od pierwszego wejrzenia. Czułem się tak jakbym wszedł do obrazu Bruegla – opowiada we wprowadzeniu do książki. W sumie odbywa kilkadziesiąt wypraw po Maroku, okresowo objeżdżając kraj minivanem marki Volkswagen rok w rok, bez przerwy. Szaleństwo? Być może. Ale w jego efekcie dostajemy do rąk zupełnie unikalny, stuprocentowo „gruyaertowy” portret tego regionu.

Nauka Widzenia

fot. Harry Gruyaert, Meknes, 1981, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Morocco, wydana w wygodnym albumowym formacie, ma płócienną oprawę w kolorze cegły i intrygującą strukturę. Składa się z kilku esejów wizualnych, ułożonych z fotografii, których nie opublikowano w książkach z 1990 i 2013 roku. Już we wstępie Gruyaert zastrzega, że nie interesuje go skrupulatna dokumentalistyka i nigdy nie kierowała nim ambicja, by przedstawić w swojej twórczości pełny obraz kraju, opowiedzieć o nim z perspektywy polityki lub kwestii społecznych. – Koniec końców, ta książka o Maroku prawdopodobnie mówi więcej o mnie samym niż o państwie jako takim – stwierdza. – Mam jednak nadzieję, że moje fotografie komunikują fundamentalną prawdę o Maroku. Ten temat pozostaje dla mnie bardzo ważny; nie jest wyłącznie pretekstem do czysto estetycznego spojrzenia – wyjaśnia.

fot. Harry Gruyaert, High Atlas, 1998, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Skrajnie subiektywne podejście Belga może nie być łatwe do przełknięcia dla miłośników i poszukiwaczy dokumentalnej prawdy w fotografii (ja do nich należę). Z początku sceptyczna, oglądam tę książkę kilkukrotnie. I wreszcie także ja zaczynam „widzieć Gruyaertem”.

Kolorysta

Kolor był i jest u Harry’ego Gruyaerta wszystkim: filtrem, językiem, najważniejszym środkiem wyrazu. Zaznaczmy jednak, że jego użycie w konserwatywnym środowisku europejskich fotografów lat 70. i 80., którzy bez reszty oddani byli czarnobieli, wymagało od Belga odrobiny buntowniczego ducha. Odmienną opinię na temat fotografii barwnej Harry przywiózł ze sobą ze Stanów Zjednoczonych, gdzie w 1968 r. zetknął się z artystami tworzącymi w nurcie pop-artu.

fot. Harry Gruyaert, Chefchaouen, 1975, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Przyjęcie fotografa-rewolucjonisty do Magnum Photos w 1982 r. wywołano spore poruszenie, a nawet głosy protestu wśród członków agencji o wyraźnie dokumentalnym profilu. Raymond Depardon, cytowany w filmie biograficznym Harry Gruyaert. Photographer (2019), mówił o zaprzyjaźnionym z nim Belgu: „Pierwszy raz zobaczyłem fotografa, który myśli kolorem, który kadruje kolorem. O takim koloryście jeszcze nie słyszano”.

Tymczasem Gruyaert, także za radą Depardona, robił dalej swoje, puszczając mimo uszu nieprzychylne komentarze. I słusznie.

Jedność

Kolory w Morocco są zachwycające. Po prostu. Belgijski fotograf zauważa pastelowe, jaskrawe, naturalne, kontrastujące i przenikające się barwy murów, ziemi, nieba i odzieży Marokańczyków, niezmienne mimo czterdziestu lat dzielących najwcześniejsze (1972) i najpóźniejsze (2013) zdjęcie w książce. To one składają się na opowieść o trwałości lokalnych tradycji i sposobu życia, opartych - szczególnie na terenach wiejskich - na wartościach takich jak rodzina, wspólnota, religia, przekonanie o współzależności człowieka i natury.

fot. Harry Gruyaert, Erfaud, 1975, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

fot. Harry Gruyaert, Tangier, 1994, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Z kolorów i kształtów Harry komponuje zróżnicowane obrazy o dużej wizualnej mocy, które czasem budzą we mnie skojarzenia z nastrojowym kinem drogi, czasem z malarstwem abstrakcyjnym albo z kolażem. W tym świecie, Maroku w interpretacji Gruyaerta, człowiek zaznacza swoją obecność, ale - dosłownie i w przenośni - pozostaje w cieniu. Jest jednym z elementów rzeczywistości, nie jej najważniejszym bohaterem.

Gruyaert a ludzie

Podczas pracy w Afryce Belg przyjmuje postawę zewnętrznego obserwatora, flâneura, działającego z dystansu, unikającego interakcji. Fotografuje szybko, intuicyjnie, starając się pozostać niezauważonym przez osoby dookoła. Często wybiera ujęcia z tyłu. Dlaczego? – To może być rezultat onieśmielenia, ale chodzi także o to, że nie jestem przekonany, że twarze mogłyby opowiedzieć więcej niż ciała. Kiedy fotografujesz w czarnobieli, twarze są bardzo ważne, w kolorowej fotografii wygląda to inaczej – tłumaczy.

fot. Harry Gruyaert, Marrakesh, 1975, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Podczas lektury uwagę zwraca gest zakrycia twarzy przed spojrzeniem cudzoziemca, obserwowany u wielu sfotografowanych Marokanek. Belgijski twórca tłumaczy go regułami obyczajowymi. Sam akceptuje sprzeciw bohaterek, widząc w nim symbol silnego poczucia tożsamości i dumy. Jest jednak coś jeszcze. – Sposób, w jaki ukrywają swój wizerunek, w rzeczywistości daje im wielką wizualną moc: fizyczne oddziaływanie obecności bez twarzy, zredukowanej do czystej formy okrytego tkaniną ciała – dodaje.

fot. Harry Gruyaert, Ouarzazate, 1986, z książki "Morocco" / Thames & Hudson 2024

Anonimowe ludzkie sylwetki w barwnych strojach, rozmyte lub skryte w cieniu, wprowadzają dynamikę do kompozycji Gruyaerta. To także one nadają jego pracom odcień tej niedookreślonej mistyki, dla której fotograf zawsze wraca do Maroka.

"Morocco", Harry Gruyaert

• Liczba stron: 208
• Liczba fotografii: 150
• Format: 300 x 240 mm
• Oprawa: twarda
• Wydawnictwo: Thames & Hudson

Książkę zakupicie m.in. w księgarni Bookoff.