Newsletter
Newsletter
Jedna z najwybitniejszych postaci polskiej fotografii urodziła się 5 maja 1911 roku w Stanisławowie na Kresach Wschodnich jako córka Józefy i Ferdynanda Rydetów. W 1933 roku ukończyła Główną Szkołę Gospodarczą w Snopkowie pod Lwowem, następnie pracowała w biurze Orbisu w Stanisławowie. Tam zastała ją wojną i kolejne okupacje: sowiecka, węgierska oraz niemiecka. Po wojnie i krótkim pobycie w Rabce (z którą silnie związana była do końca życia) osiedliła się w Bytomiu i prowadziła tam sklep papierniczo-zabawkarski.
W wieku 40 lat odżyła w niej młodzieńcza fascynacja fotografią. W 1954 roku, zachęcona sukcesami w lokalnych konkursach fotograficznych, wstąpiła do Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, gdzie rozwijała umiejętności i ważne przyjaźnie z innymi fotografami. W 1961 roku, już jako członkini ZPAF przeprowadziła się z Bytomia do Gliwic, gdzie od 1963 roku uczyła fotografii na Politechnice Gliwickiej. Równocześnie rozsyłała swoje zdjęcia na międzynarodowe przeglądy fotografii w Polsce i na całym świecie, zdobywając medale, wyróżnienia i międzynarodowe tytuły AFIAP i EFIAP.
Zofia Rydet, autoportet / Fundacja im. Zofii Rydet
Dużo podróżowała, w latach 60. odwiedziła m.in. Jugosławię, Włochy, Egipt, Grecję, Liban, Albanię, Hiszpanię, Węgry. Wykonywała zdjęcia reporterskie, przedstawiające dzieci, do swojego pierwszego ważnego cyklu fotograficznego “Mały człowiek”, pokazywanego na szeregu wystaw indywidualnych, a w 1964 roku wydanego w formie albumu. Również jej kolejne przedsięwzięcia fotograficzne poświęcone były człowiekowi: “Czas przemijania” związany ze starością oraz powstający od końca lat 60. cykl surrealistycznych fotomontaży i kolaży “Świat uczuć i wyobraźni” (wydany w formie książki w 1979 r.), prezentowany też w formie pokazów slajdów (diaporamy) z podkładem muzycznym.
Konsekwencją fascynacji człowiekiem i celem licznych podróży po Polsce był powstający od 1978 roku monumentalny “Zapis socjologiczny”. Pod koniec lat 70. Zofia Rydet zaprezentowała jeszcze konceptualny cykl “Nieskończoność dalekich dróg”. Ostatnią ważną serią była realizowana na przełomie lat 80. i 90. “Suita śląska” zawierająca autocytaty z wcześniejszych fotografii. To kolaże i fotomontaże, które artystka skomponowała na kształt ludowych przedstawień sakralnych, dopełniając fotografie polnymi kwiatami, fragmentami tkanin i wycinkami z gazet.
Zofia Rydet zmarła 24 sierpnia 1997 roku w Gliwicach.
„Zapis socjologiczny” (1978-1990)
Fot. Zofia Rydet, z serii "Zapis socjologiczny", województwo suwalskie, 1980 / Internetowe Archiwum Zofii Rydet
Podobnie jak większość twórców powojennych, autorka „Zapisu socjologicznego” do fotografii dochodziła drogą amatora: poprzez namiętne fotografowanie, spotkania, dyskusje i wzajemną krytykę w gronie zapaleńców. Może to właśnie sprawiło, że dzieło Zofii Rydet nie zna ograniczeń, wzięło się z potrzeby, a nie z kalkulacji.
Już w wieku bardzo dojrzałym - w momencie sprecyzowania koncepcji Zofia Rydet miała 67 lat - zaczęła tworzyć swoje opus magnum: „Zapis socjologiczny”, cykl niemający odpowiednika w polskiej fotografii, gigantycznych rozmiarów portret ludzkiej rodziny we wnętrzu. Kontynuowała go wszędzie, gdzie się znalazła, przełamując własne słabości.
Fot. Zofia Rydet, z serii "Zapis socjologiczny", województwo szczecińskie, 1980 / Internetowe Archiwum Zofii Rydet
Pierwsze precyzyjne notatki autorki dotyczące prac nad „Zapisem socjologicznym” pochodzą z 1978 roku. Pomysł na cykl powstał już w latach 60., jednak dość obszerny materiał fotograficzny z wcześniejszego okresu twórczości – w dużej mierze spełniający założenia „Zapisu” – nie został do niego włączony.
_968856305.jpg)
_1475239688.jpg)
Na główny trzon całego zbioru – obrazy określane jako ujęcia kanoniczne – złożyły się wizerunki mieszkańców wsi i miast, powstałe w różnych rejonach Polski oraz w niewielkiej części za granicą. Łączy je ścisły rygor kompozycyjny. Ukazują ludzi na tle wybranej ściany ich mieszkania. Fotografie wykonano przy użyciu lampy błyskowej, z zachowaniem jak najszerszego obrazu całego wnętrza oraz jak największej głębi ostrości. Wszystkie są w pewnym sensie jednakowe, a jednocześnie każde jest unikalne. Cykl, na który składa się także kilka mniejszych, dopełniających zestawów fotografii („Obecność”, „Kobiety na progach”, „Zawody”), kontynuowany był przez artystkę aż do lat 90.
Zdigitalizowane w całości archiwum negatywów można oglądać na zofiarydet.com
Fot. Zofia Rydet, z serii "Zapis socjologiczny",Helena Żółkiewicz z synem Krzysztofem, 1984 / Internetowe Archiwum Zofii Rydet
Wystawa w Centrum Im. Ludwika Zamenhofa to niewielki wyimek ze zbioru liczącego kilkanaście tysięcy fotografii. „Zapis socjologiczny” można prezentować wielorako. Sama Rydet grupowała zdjęcia według regionów, w których zostały wykonane, bądź według serii dobranych tematycznie. Prezentowany zestaw to zdjęcia z kilkunastu miejscowości, ale kluczem jest tutaj podział według subcykli. Mamy więc Ludzi we wnętrzach: kobiety, mężczyzn, osobno lub w parach, grupy pokoleniowe, np. rodzice lub dziadkowie z dziećmi, mamy kilka niestandardowych, bardziej portretowych ujęć.
W zdigitalizowanym archiwum możemy prześledzić klatka po klatce drogę Zofii Rydet przez każdą miejscowość, którą odwiedziła z aparatem, a także dokumentację wnętrz domów. Dowiemy się wtedy, że tzw. ujęcia kanoniczne przeplatane są pozostałymi kadrami, uwieczniającymi wątki, które artystka z jakiegoś powodu uznała za wartościowe. Spośród nich wyróżnia się seria Przedmioty i dekoracje, a w jej ramach: ołtarzyki, telewizory, martwe natury oraz kilka zdjęć z serii Mit fotografii z motywem „fotografii na fotografii”.
Długoterminowy cykl „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, która jest spisem przejawów żywego dziedzictwa niematerialnego z terenu Polski. [Czytaj więcej]
Prezentowany zestaw daje przekrojową próbkę całości dzieła, które w 2024 roku zostało wyróżnione i docenione wpisem na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
Tekst: Maria Sokół-Augustyńska, Zofia Augustyńska-Martyniak
Kiedy i gdzie?
Wystawę „Zofia Rydet. Zapis Socjologiczny” można oglądać do 4 maja 2025 roku w Centrum im. Ludwika Zamenhofa, przy ul. Warszawskiej 19 w Białymstoku.
Galeria czynna od wtorku do niedzieli w godz. 10.00-17.00. Bilety w cenie 8 zł (w niedzielę wstęp wolny).
Więcej informacji znajdziecie na stronie bok.bialystok.pl.
