Piękna, brutalna, wzruszająca i wstrząsająca. Europa Środkowa w książkach fotograficznych

Opowiadana przez książki fotograficzne historia XX wieku zapiera dech i intryguje. Marzenia środkowoeuropejskich artystów, utopijne wizje przyszłości, dążenia niepodległościowe, dokumenty życia codziennego przeplatają się z propagandą, tragedią i wojną. Europa Środkowa widziana poprzez photobooki jest zarazem piękna i brutalna, wzruszająca i wstrząsająca. Prezentowana w Międzynarodowym Centrum Kultury wystawa "Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych" przedstawia po raz pierwszy w tak rozległej panoramie i w ponad stuletniej perspektywie przełomowe, najciekawsze i najpiękniejsze książki fotograficzne naszej części Europy.

Pierwszą wystawa tak przekrojowo i krytycznie ujmująca burzliwą historię Europy Środkowej, analizowaną przez publikacje

"Lumina şi culoarea litoralului" (Światło i kolor rumuńskiego wybrzeża), fotografie: Hedy Löffler, tekst: Vasile Nicolescu, Meridiane, București 1967, kolekcja prywatna

Pod koniec XIX stulecia powstał nowy gatunek książki drukowanej. Ciężar opowieści z tekstu przeniósł się na fotografię. Przez cały XX wiek albumy, broszury i książki fotograficzne towarzyszyły burzliwej historii naszego regionu. Photobooki od dwóch dekad wzbudzają żywe zainteresowanie badaczy, a ich fenomen jest już znany zarówno w krytyce, jak i wystawiennictwie. Pojawiały się na wielu ekspozycjach, reprezentowane głównie przez publikacje niemiecko- lub rosyjskojęzyczne, jednak jeszcze nikt nie spojrzał całościowo na to zagadnienie w kontekście naszego regionu. Żeby więc móc myśleć o tak szerokiej panoramie, istniała potrzeba aby zgromadzić i przeanalizować środkowoeuropejskie książki fotograficzne w ramach jednego międzynarodowego projektu badawczego, którego efektem jest wystawa.

- Zainteresowania MCK koncentrują się wokół historii Środkowej, o której opowiadamy różnymi środkami, czasem poprzez fotografię. Wystawa „Fotoblok” jest wyjątkowa, bo przygotowana w międzynarodowym gronie specjalistów. Mamy świadomość nowości tematu, dlatego tym bardziej cieszę się, że Łukasz Gorczyca i Adam Mazur, najlepsi znawcy tematyki photobooków w Polsce, widzieli w nas partnerów do podjęcia współpracy nad środkowoeuropejskim kanonem książek fotograficznych - wyjaśnia Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK.

"Copii, copii" (Dzieci, dzieci), fotografie: Hedy Löffler, tekst: Mircea Sîntimbreanu,  Meridiane, București 1968, kolekcja prywatna

Ekspozycja Fotoblok, jest więc pierwszą wystawą tak przekrojowo i krytycznie ujmującą burzliwą historię Europy Środkowej, analizowanej przez publikacje albumowe, artystyczne i propagandowe. Szeroka, ponadnarodowa perspektywa pozwala dostrzec wspólny los dzielony przez mieszkańców środka kontynentu. Zostanie na niej zaprezentowanych ponad sto książek z Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Czech, Słowacji, Węgier i Rumunii pokazujących, jak fotografia odzwierciedlała procesy kształtowania się nowej tożsamości społeczeństw i młodych państw Europy Środkowej, wpływając na ich wizerunek, ideologię, marzenia o modernizacji i przyszłości.

Albumy najwybitniejszych mistrzów obiektywu i wstrząsające zbiory zdjęć dokumentalnych

"Fotografika", fotografie i tekst: Edward Hartwig, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1960, Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury

- Książki, które prezentujemy, opowiadają poprzez fotografie dzieje naszego regionu, ale same w sobie są też dokumentami zmieniających się stosunków społecznych, wizji politycznych oraz powinności fotografii i sztuki. Wystawa otwiera się na współczesność, stawia pytania o tożsamość i przyszłość naszej części Europy - wyjaśniają pomysłodawcy projektu badawczego poświęconego photobookom i współkuratorzy ekspozycji Łukasz Gorczyca i Adam Mazur.

Zatem książki fotograficzne to wspaniały, nieodkryty jeszcze do końca fenomen dla wszystkich zainteresowanych grafiką, fotografią, polityką i sztuką. To zarówno artystyczne albumy autorstwa najwybitniejszych mistrzów obiektywu takich jak Czech František Drtikol, jeden z najbardziej znanych na świecie polskich fotografów Edward Hartwig czy pochodząca z Rumunii Hedy Löffler, jak i wstrząsające zbiory zdjęć dokumentalnych. Układają się one w spójną, inspirującą poznawczo opowieść o historii i współczesności Europy Środkowej.

"Dola i niedola naszych dzieci", fotografie: Aleksander Minorski i inni, tekst: Józef Włodarski, Komitet Ogólnopolski Kongresu Dziecka, Warszawa 1938, kolekcja prywatna

Narracja ekspozycji podzielona jest na sześć rozdziałów tematycznych. Prowadzi odbiorcę przez wiek XX od momentu pojawienia się pierwszych, drukowanych w masowych nakładach książek ilustrowanych fotografiami, poprzez okres odradzających się i powstających państwowości, traumę kolejnej wojny światowej i zakrojoną na szeroką skalę modernizację przenikającą się z powielanymi w celach propagandowych obrazami cierpienia i masowej śmierci. Swoją obecność na wystawie mieć będą również publikacje dokumentujące codzienne życie, procesy społeczne i obyczajowe z lat 60. i 70., aż po czasy nam współczesne, epokę transformacji zarówno politycznej, kulturowej i przede wszystkim technologicznej.

Nie tylko książki

Wystawa wyeksponuje nie tylko popularne i chętnie kolekcjonowane photobooki, lecz również kroniki filmowe, zdjęcia, grafikę, obiekty artystyczne. Zgromadzone egzemplarze będzie można nie tylko oglądać, lecz również kartkować, czytać i dotykać. To być może ostatnia szansa na tak bezpośredni kontakt z książką fotograficzną, obiektem coraz bardziej cenionym, poszukiwanym, a więc także nieuchronnie niedostępnym.

"Fotografika", fotografie i tekst:Edward Hartwig, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1960, Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury

Kiedy i gdzie?

Wernisaż wystawy "Fotoblok. Europa Środkowa w książkach fotograficznych" odbędzie się w czwartek, 21 listopada 2019 roku w Galerii Międzynarodowego Centrum Kultury, przy Rynku Głównym 25 w Krakowie. Ekspozycję będzie można oglądać do 1 marca 2020 roku.

W ramach wystawy odbędzie się szereg wydarzeń towarzyszących.

Więcej informacji znajdziecie pod adresem mck.krakow.pl.