Polskie fotografki XX wieku

Tak jak świat, tak fotografia jest zmaskulinizowana. Pomimo tego, że powszechnie od lat panuje równouprawnienie, to w sztuce płeć piękna nie zawsze była obecna i doceniana. Karolina Lewandowska - kuratorka wystawy, postanowiła wydobyć na światło dzienne twórczość 50 polskich dokumentalistek. Ich dorobek zaprezentowany w Zachęcie dobitnie pokazuje, że w sztuce liczy się talent a nie płeć.

Autor: Marta Sinior

18 Marzec 2008

Artykuł na: 6-9 minut

Fotografia dokumentalna w Polsce przez lata była marginalizowana i nie doceniana przez historyków jak i krytyków sztuki. Zainteresowanie nurtem wzrosło w ostatnim okresie, jednak ten obszar nadal pozostaje nie dość spenetrowanym. Nie znana i nadal w cieniu pozostaje twórczość kobiet - dokumentalistek, dlatego taka wystawa jak ta prezentowana obecnie w Zachęcie odkrywa, jak się okazuje, niezwykle bogatą historię kobiecego dokumentu. Oprócz prac o wysokich walorach artystycznych poznajemy nowe postacie w polskiej historii fotografii. Wiele z artystek prezentowanych na wystawie były znanych i docenianych w okresie swej aktywności, niestety większość z nich jest dzisiaj zapomniana. Warszawska prezentacja przypomina i daje dowód ich istnienia, tym razem może na zawsze.

Na wystawie w Zachęcie można zobaczyć prace 50 polskich dokumentalistek. Chronologicznie ekspozycja obejmuje okres od lat 70. XIX w. (z tego czasu pochodzą najwcześniejsze odnalezione fotografie dokumentalne robione poza atelier), aż po współczesne projekty dokumentalno-artystyczne. Dwa najważniejsze wątki wystawy to dokument topograficzny oraz reportaż o charakterze społecznym. Wystawa gromadzi także inne wątki mieszczące się w pojęciu fotografii dokumentalnej, jak fotografia etnograficzna i podróżnicza, fotografia amatorska w wykonaniu ziemianek, fotografia ojczysta, fotografia propagandowa, fotografia wojenna lub reportaż jako forma fotografii artystycznej.

Nikon Z8 + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

15 699 zł

FUJIFILM GFX 100S + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

16 999 zł

Nikon Z6 III + pakiet brązowy Fotoforma Care 12 mies.

10 399 zł

Sony A7 IV + 1300 zł Sony Cashback

9 995 zł

Canon EOS R6 Mark II + 500 zł Canon Cashback

9 299 zł

Oprócz oryginalnych odbitek oraz tych wykonanych ze starych negatywów, na ekspozycji prezentowane są również albumy, książki i magazyny ilustrowane, w których ukazywały się prace kobiet-fotografek.

plakat wystawy, na zdjęciu Maria Chrząszczowa, luty 1933

Polska fotografia dokumentalna przybierała rozmaite odmiany i formy, nigdy jednak nie doczekała się usystematyzowania. Niewiele wiemy także o polskich fotografkach. Nawet osoby biegłe w dziedzinie historii polskiej fotografii potrafią zwykle wymienić zaledwie kilka nazwisk, podczas gdy historia skrywa ich wiele dziesiątek. Na wystawie zaprezentujemy prace 50 polskich dokumentalistek, mając jednocześnie świadomość, iż grono to stanowi jedynie wycinek zagadnienia. Mimo że wszystkie prezentowane na wystawie autorki były znane i doceniane w okresie swej aktywności, większość z nich jest dzisiaj zapomniana.

Współczesne tendencje dokumentalne w fotografii artystycznej prowokują do zanalizowania tego zjawiska w rodzimej historii. Ta wystawa stanowi jedną z możliwych konstrukcji historycznych. (...)

Helander Joanna, Handel, l.80

Zakres tematyczny jest bardzo obszerny, ale dwa najważniejsze wątki to dokument topograficzny oraz reportaż o charakterze społecznym. Reportaż należał zawsze do silnie zmaskulinizowanych gatunków fotografii, mimo to tworzyło go wiele wybitnych polskich kobiet reporterek: Zofia Chomętowska, Julia Pirotte, Irena Jarosińska, Anna Chojnacka, Jadwiga Rubiś, Dorota Bilska, których prace pokazujemy na tej wystawie. Wśród wciąż aktywnych obecne będą Joanna Helander, Anna Beata Bohdziewicz, Anna Brzezińska, Irena Jurkiewicz, a spośród młodego pokolenia - Maria Zbąska. Wystawa gromadzi także inne wątki mieszczące się w pojęciu fotografii dokumentalnej, jak fotografia etnograficzna i podróżnicza, fotografia amatorska w wykonaniu ziemianek, fotografia ojczysta, fotografia propagandowa, fotografia wojenna lub reportaż jako forma fotografii artystycznej.

Bohdziewicz Anna Beata, Fotodziennik, czyli piosenka o końcu świata, 1982-2007, wł. artystki

Mimo przekrojowego charakteru wystawa opiera się na radykalnych wyborach, które pozwalają na skonstruowanie logicznej narracji na temat zagadnienia fotografii dokumentalnej. Kilka realizacji z przełomu XIX i XX wieku ukazuje początki związków fotografii i prasy oraz wczesne, ściśle dokumentalne, funkcje tego medium. Realizacje międzywojenne ukazują służebną funkcję fotografii wobec idei narodowościowych, co zestawiono z retoryką komunistyczną fotografii z pierwszych lat powojennych. Ekspozycja została podzielona na kilka rozdziałów tematycznych m.in.: tzw. reportaż humanistyczny, ukształtowany w Polsce w dużej mierze pod wpływem wystawy "Rodzina człowiecza"; fotografia w roli świadka historii, ukazujący ważne momenty historyczne; oraz klasyczna zasada fotografii dokumentalnej - prawo serii, (gdzie obok współczesnych projektów: grupy Zorka Project czy Julii Staniszewskiej, przedstawimy wcześniejsze realizacje, które dla młodego pokolenia mogłyby stanowić punkt odniesienia: "Ręka pracująca" Janiny Mierzeckiej, "ul. Zamieniecka" Elżbiety Tejchman czy "Zapis socjologiczny" Zofii Rydet). - Karolina Lewandowska, kuratorka wystawy

Dokumetalistki na wystawie: Małgorzata Apathy (1936-2005), Dorota Bilska (1946-1984), Anna Beata Bohdziewicz (*), Anna Brzezińska-Skarżyńska (*), Zofia Burzyńska (* - *), Wanda Chicińska (daty ur. i śmierci nieznane), Anna Chojnacka (1914-2007), Zofia Chomętowska (1902-1991), Maria Chrząszczowa (1913-1979), Maria Czaplicka (1984-1921), Irena Elgas-Markiewicz (ur. 1921), Jadwiga Golcz (1866-1936), Krystyna Gorazdowska (1912-1998), Danuta Goździewicz (ur. 1960), Helena Hartwig (1910-1998), Ewa Hartwig-Fijałkowska (ur. 1941), Joanna Helander (ur. 1948), Wanda Herse (1885-1954), Halina Holas-Idziakowa (ur. 1916), Ada Janczewska (daty ur. i śmierci nieznane), Irena Jarosińska (1924-1996), Irena Jurkiewicz (ur. 1956), Maria Kietlińska (1888-1966), Antonina Kołakowska (1899-1941), Irena Kummant-Skotnicka (1924-2003), Izabela Lipowska (1867-1939), Maria Lipowska (1894-1988), Weronika Łodzińska (ur. 1973), Krystyna Łyczywek (ur. 1920), Bożena Michalik (1907-1995), Janina Mierzecka (1896-1987), Janina Mokrzycka (1911-2006), Anna Musiałówna (ur. 1948), Zofia Nasierowska (ur. 1938), Fortunata Obrąpalska (1909-2004), Maria Panasewicz (1900-1953), Julia Pirotte (1908-2000), Danuta Rago (1934-2000), Jadwiga Rubiś (1948-2000), Zofia Rydet (1911-1997), Nina Smolarz (ur. 1943), Helena Stanisz (1906-1960), Julia Staniszewska (ur. 1978), Zofia Szebmek (1885-1974), Elżbieta Tejchman (ur. 1934), Wanda Wojewódzka (1887-1962), Jadwiga Wolska (1890-1981), Maria Zbąska (ur. 1975), Bolesława Zdanowska (1908-1982), Zorka Project - Monika Redzisz, Monika Bereżecka (obie ur. 1974).

DOKUMENTALISTKI - polskie fotografki XX wieku