35 lat teleskopu Hubble’a: NASA świętuje jubileusz nowymi zdjęciami Wszechświata

Z okazji 35-lecia Kosmicznego Teleskopu Hubble’a NASA zaprezentowała serię spektakularnych zdjęć – od Marsa, przez mgławice, aż po sąsiednią galaktykę spiralną. Choć minęły już ponad trzy dekady od jego wyniesienia na orbitę, Hubble nadal pozostaje ikoną w świecie astronomii i najbardziej produktywnym naukowo teleskopem w historii.

Autor: Krzysztof Mularczyk

25 Kwiecień 2025

Artykuł na: 6-9 minut

„Hubble otworzył nowe okno na Wszechświat. Jego zdjęcia inspirowały miliony ludzi, a dane zebrane przez teleskop zrewolucjonizowały naszą wiedzę – od wczesnych galaktyk po planety w Układzie Słonecznym” - powiedział Shawn Domagal-Goldman, p.o. dyrektora Wydziału Astrofizyki w centrali NASA.

Fujifilm GFX100RF - Raty 20x0%

22 999 zł

PANASONIC LUMIX S1R II + Fotoforma Care - raty 20 x 0%

15 499 zł

SONY FE 400-800 MM F/6.3-8 G OSS - raty 20 x 0%

13 299 zł

Canon PowerShot V1 Premium Vlogger Kit - Raty 20x0%

4 549 zł

Canon EOS R50 V body - Raty 20x0%

3 329 zł

Z okazji okrągłej rocznicy wyniesienia teleskopu Hubble’a na orbitę okołoziemską zaprezentowano cztery nowe zdjęcia: Marsa, mgławicy planetarnej NGC 2899, fragmentu Mgławicy Rozeta oraz galaktyki spiralnej NGC 5335. Każde z nich ukazuje inny aspekt kosmosu – od znanych planet po odległe światy pełne gwiazd i gazu.

To połączenie zdjęć Marsa wykonanych przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a w dniach od 28 do 30 grudnia 2024 roku. W momencie obserwacji Czerwona Planeta znajdowała się w odległości około 98 milionów kilometrów od Ziemi. Cienkie chmury złożone z lodu wodnego, widoczne w świetle ultrafioletowym, nadają Marsowi mroźny wygląd. Lodowa czapa biegunowa na północy przechodziła właśnie w fazę marsjańskiej wiosny.
Na zdjęciu po lewej stronie wyraźnie widać jasnopomarańczowy płaskowyż Tharsis z łańcuchem wygasłych wulkanów. Największy z nich, Olympus Mons, przebija się przez chmury w pozycji godziny dziesiątej, blisko północno-zachodniego skraju planety. Wznoszący się na wysokość 21 300 metrów nad poziomem morza, jest on aż 2,5 razy wyższy od Mount Everestu. System kanionów Valles Marineris, rozciągający się na długości 4 000 kilometrów, widoczny jest jako ciemna, pozioma struktura w lewej części obrazu.
Na zdjęciu po prawej stronie, wzdłuż wschodniego skraju planety, można dostrzec wysokie, wieczorne chmury. Daleko na południu znajduje się Hellas – ogromna struktura uderzeniowa o średnicy 2 300 kilometrów, powstała po kolizji z planetoidą. Większą część tej półkuli zajmuje klasyczny, przypominający płetwę rekina obszar Syrtis Major.
fot. NASA, ESA, STScI; Image Processing: Joseph DePasquale (STScI)

Ważący 11 ton teleskop Hubble’a został wyniesiony na niską orbitę okołoziemską 24 kwietnia 1990 roku przez prom kosmiczny Discovery. Choć początkowo wykryto wadę zwierciadła głównego, pierwsza misja serwisowa w 1993 roku umożliwiła korekcję obrazu. Do 2009 roku astronauci pięciokrotnie modernizowali teleskop, montując nowe kamery i systemy wspomagające.

Do tej pory Hubble wykonał niemal 1,7 miliona obserwacji, badając około 55 tysięcy obiektów astronomicznych. Dane zebrane przez teleskop posłużyły do stworzenia ponad 22 tysięcy publikacji naukowych, które były cytowane ponad 1,3 miliona razy. Całkowity zbiór danych przekroczył 400 terabajtów.

To zdjęcie wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a przedstawia niewielki fragment Mgławicy Rozeta – ogromnego obszaru formowania się gwiazd, który rozciąga się na 100 lat świetlnych i znajduje się 5200 lat świetlnych od Ziemi. Hubble przybliża niewielką część tej mgławicy o rozmiarze zaledwie 4 lat świetlnych – to mniej więcej tyle, ile dzieli nasze Słońce od sąsiedniego układu Alfa Centauri.
Na zdjęciu widać ciemne obłoki wodoru, przesycone pyłem, układające się w sylwetki na tle mgławicy. Obłoki te są erodowane i rzeźbione przez intensywne promieniowanie pochodzące z gromady masywnych gwiazd znajdujących się w centrum mgławicy (NGC 2440). W górnej prawej części obrazu, na czubku jednego z ciemnych obłoków, można dostrzec gwiazdę, która wyrzuca dżety plazmy uderzające w zimny gaz dookoła niej. Powstała w wyniku tego fala uderzeniowa wywołuje czerwony blask. Kolory widoczne na zdjęciu pochodzą od świecącego wodoru, tlenu i azotu.
fot. NASA, ESA, STScI; Image Processing: Joseph DePasquale (STScI)

Długoletnia misja Hubble’a umożliwiła badanie zjawisk dynamicznych: sezonowych zmian na planetach, rozbłysków supernowych, kolizji asteroid czy dżetów z czarnych dziur poruszających się z prędkością bliską światłu. Hubble wracał do tych samych miejsc, by obserwować zmiany w czasie.

Sprawdź najlepsze promocje >

Aparat cyfrowy Panasonic Lumix S5IIX...

8335 PLN

Sprawdź

Aparat cyfrowy Sony A7S III body...

17489 PLN

Sprawdź

Obiektyw Sigma A 24-70 mm f/2.8 DG DN...

5620 PLN

Sprawdź

Aparat cyfrowy Sony A7 IV body...

10275 PLN

Sprawdź

Obiektyw Sigma C 18-50 mm f/2.8 DC DN...

2276 PLN

Sprawdź

Aparat cyfrowy OM System OM-1 II...

13549 PLN

Sprawdź

Przed 1990 rokiem możliwości teleskopów naziemnych były znacznie ograniczone. Hubble zmienił to radykalnie – dzięki niemu odkryto między innymi, że supermasywne czarne dziury są powszechne w galaktykach, że Wszechświat się rozszerza, a jego tempo przyspiesza z powodu tajemniczej ciemnej energii. To właśnie za badania nad ciemną energią przyznano Nagrodę Nobla w 2011 roku.

To zdjęcie wykonane przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a ukazuje niezwykłe piękno mgławicy planetarnej NGC 2899, przypominającej kształtem motyla lub ćmę. Obiekt ten charakteryzuje się ukośnym, bipolarnym wypływem gazu, tworzącym cylindryczną strukturę. Strumień ten napędzany jest przez promieniowanie i wiatry gwiazdowe pochodzące od białego karła w centrum mgławicy, rozgrzanego do temperatury niemal 22 000 stopni Celsjusza.
W rzeczywistości w centrum mogą znajdować się dwie gwiazdy towarzyszące, których oddziaływanie kształtuje mgławicę. Charakterystyczne zwężenie w środkowej części powstaje w wyniku obecności nieregularnego pierścienia lub torusa, który przypomina niedojedzonego pączka. Z mgławicy wyrastają też liczne gazowe „filary”, skierowane w stronę źródła promieniowania i wiatru gwiazdowego. Barwy obiektu pochodzą od świecącego wodoru i tlenu. Mgławica NGC 2899 znajduje się około 4 500 lat świetlnych od Ziemi, w gwiazdozbiorze Żagla na niebie południowym.
fot. NASA, ESA, STScI; Image Processing: Joseph DePasquale (STScI)

Obecnie Hubble działa równolegle z teleskopem Jamesa Webba, z którym wspólnie badają egzoplanety, galaktyki i historię Wszechświata. Ich współpraca toruje drogę dla kolejnych misji – w tym planowanego Habitable Worlds Observatory, który będzie znacznie większy i czuły, a jego zadaniem będzie m.in. poszukiwanie planet podobnych do Ziemi.

Kosmiczny Teleskop Hubble’a uchwycił z niezwykłą precyzją galaktykę NGC 5335. To osobliwa i intrygująca galaktyka, charakteryzująca się nieregularnym układem strumieni formujących się gwiazd rozproszonych po całym dysku. W odróżnieniu od wielu innych galaktyk – w tym naszej Drogi Mlecznej – NGC 5335 nie posiada wyraźnie zarysowanych ramion spiralnych. Zamiast tego uwagę zwraca wyraźna struktura poprzeczna, która przecina centrum galaktyki. Tego typu struktury pełnią ważną rolę – kierują gaz ku centrum, co sprzyja intensywnemu powstawaniu nowych gwiazd. Poprzeczki są zjawiskiem dynamicznym – pojawiają się i zanikają w galaktykach w cyklach trwających około dwóch miliardów lat. Występują w około 30% znanych galaktyk spiralnych, w tym również w Drodze Mlecznej.
fot. NASA, ESA, STScI; Image Processing: Alyssa Pagan (STScI)

Hubble to wspólna inicjatywa NASA i Europejskiej Agencji Kosmicznej ESA. Teleskop zarządzany jest przez Goddard Space Flight Center w Greenbelt (Maryland), a operacje naukowe prowadzi Space Telescope Science Institute w Baltimore. Mimo upływu lat Hubble nadal zmienia sposób, w jaki postrzegamy Wszechświat – oferując nowe odkrycia, nowe pytania i wciąż niezrównaną jakość obrazów.

Źródło: NASA